Μπορεί ένα βιβλίο να αλλάξει τον κόσμο; Σίγουρα μπορεί , αν είναι ας πούμε το Συμπόσιο του Πλάτωνα ή το κόκκινο βιβλίο του Μάο ή το Κάμα Σούτρα. Αλλά είναι πιο εύκολο ένα βιβλίο να αλλάξει τον μικρό προσωπικό μας κόσμο και σίγουρα αυτό συνέβη με το βιβλιο «Ταξίδι στην Άκρη της Νύχτας» του Σελίν.
Διάβαζα καιρό πριν γι αυτό το βιβλίο, για το πόσο είχε επηρεάσει τη λογοτεχνία του 20ου αιώνα, για το πόσο αμφιλεγόμενος ήταν ο συγγραφέας του. Ξεκίνησα λοιπόν να το διαβάζω με μια μικρή επιφύλαξη μπορώ να πω. Χωρίς να ξέρω καθόλου τι να περιμένω ως προς το περιεχόμενο. Το κείμενο σε αρπάζει αμέσως όμως, και το βασικό του προτέρρημα είναι νομίζω ότι είναι γραμμένο σε γλώσσα τόσο ζωντανή που θα μπορούσε κάλλιστα να έχει γραφτεί και σήμερα. (Η καταπληκτική μετάφραση παίζει τεράστιο ρόλο). «Μεταπολεμικά ο Σελίν θα δηλώσει: «Το μόνο που έχω είναι ύφος, τίποτε άλλο. Δεν υπάρχουν μηνύματα στα βιβλία μου, αυτά είναι υπόθεση της εκκλησίας». (από το επίμετρο της μεταφράστριας, Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου). Ίσως να θέλει να πει ότι δεν έχει μηνύματα διδακτικά, ότι σκοπός του δεν ήταν να μας κάνει μάθημα. Αλλά το βιβλίο εισχωρεί σιγά σιγά μεσα μας και με τον ανίκητο πεσιμισμό του, με τον κυνισμό και την ισοπεδωτική ειρωνία του καταφέρνει πολύ περισσότερα από οποιοδήποτε μάθημα ιστορίας.
Η ιστορία του δε, έχει ως εξής. Ένας νέος στο Παρίσι κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Κατατάσσεται στο στρατό, εκεί γνωρίζει τη δυστυχία από πρώτο χέρι και γκρεμίζονται οποιεσδήποτε αυταπάτες είχε περι πατρίδας, γενναιότητας και ηρωισμού:
«….Τον καιρό του πολέμου, αντί να χορεύουμε στον ημιώροφο, χορεύαμε στο κελάρι. Οι μάχιμοι τ’ανέχονταν, το γούσταραν κιόλας. Αυτό ζήταγαν με το που φτάνανε, και κανείς δεν έβρισκε ύποπτους τους τρόπους τους. Μόνο η παλικαριά είναι ύποπτη. Να’σαι παλικάρι με το κορμί που έχεις; Πες λοιπόν και στο σκουλήκι να’ναι παλικάρι, που’ναι ροδαλό και χλομό και μαλακό, σαν κι εμάς….»
Ο πόλεμος τελειώνει και φεύγει για την Αφρική. Εκεί ακόμη περισσότερη δυστυχία και αρρώστια. Τα καταφέρνει να το σκάσει για την Αμερική. Άλλου είδους πολεμος εκεί. Τα κουτσοφέρνει βόλτα χάρη στη φίλη του τη Μόλλυ, την πόρνη. Επιστροφή στη Γαλλία, τελειώνει τις σπουδές του, γίνεται γιατρός σε μια φωτοχογειτονιά στο Παρίσι. Ξαναβρίσκει τον παλιό του φίλο,το Ροβινσώνα. Η μιζέρια, η δυστυχία τον ακολουθεί παντού η μάλλον δεν τον ακολουθεί είναι μέσα του, είναι η ίδια η υπαρξη του. Και μέσα σ’ολα αυτά πάντα υπάρχει καποιος έρωτας, πάντα υπάρχει η αναζήτηση της απόλαυσης έστω και εφήμερης. Τί έστω, δηλαδή, αν κάτι έμαθα από το Σελίν είναι ότι η απόλαυση, η ευτυχία είναι πάντα εφήμερη.
«….Τί τρελλοκομείο η στερημένη ζωή! Μια τάξη είναι η ζωή, κι η πλήξη ο παιδονόμος της, που διαρκώς σε κατασκοπεύει. Πρέπει πάση θυσία να μοιάζεις απασχολημένος με κάτι πολύ συναρπαστικό, ειδάλλως πλακώνει και σου ροκανίζει το μυαλό. Όταν η μέρα δεν είναι τίποτε άλλο από ένα σκέτο εικοσιτεράωρο δεν υποφέρεται. Μια μακριά, σχεδόν αβάσταχτη ηδονή πρέπει να’ναι η μέρα, μια μακριά συνουσία, θες δε θες…»
Και το βιβλίο συνεχίζεται έτσι από δυστυχία σε δυστυχία. Ακόμη και όταν τα πράγματα φτιάχνουν κάπως, ο Μπαρνταμού έχει μια δουλίτσα και ένα δυο φίλους, τα πράγματα δεν πάνε καλά. Είναι σαν να βρίσκεσαι σε μια συνεχή πορεία προς το χειρότερο. Ένα συνεχές ταξίδι προς το μαύρο, την απαισιοδοξία, την άκρη της νύχτας, χωρίς όμως να προσδοκάς το ξημέρωμα.
Χθες το απόγευμα διάβαζα τις τελευταίες σελίδες, τη σκηνή στο λούνα πάρκ όπου οι τέσσερις ήρωες περιπλανιούνται ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους. Η περιγραφή είναι όπως στις ταινίες τρόμου, που σου δείχνουν ευχάριστες σκηνές, σκηνές ανθώπων που γελούν και διασκεδάζουν αλλά κατά βάθος ξέρεις ότι κάτι κακό θα συμβεί. Στο βιβλίο το αποκορύφωμα έρχεται με ένα φόνο.
Στη ζωή τα πράγματα δεν είναι τόσο δραματικά. Κλείνω το βιβλίο και φεύγω για το ποτάμι, που γίνονται γιορτές και εκδηλώσεις αυτές τις μέρες. Περιπλανιέμαι κι εγώ ανάμεσα στον κόσμο. Παλιά όταν έβλεπα ζευγάρια να φιλιούνται στο δρόμο ή να κρατάνε τα παιδάκια τους, χαμογελούσα κι εγώ. Χθες όμως είχα βαριά διάθεση, είχα ένα κυνισμό που φωναζε μέσα μου: «Ναι, φιληθείτε, φιληθείτε τώρα γιατί σε δυο τρία χρόνια δε θ’αντέχετε ο ένας τον άλλο».
Είναι αδύνατον να αποδώσω με τις λέξεις που ξέρω, πόσο σημαντικό είναι αυτό το βιβλίο και πόσο μου άρεσε, παρόλο που με στενοχώρησε. Μου πήρε πάνω από ένα μήνα να το τελειώσω και δεν ήταν μόνο γιατί ημουν απασχολημένη και δεν είχα το μυαλό μου στα βιβλία. Είναι γιατί είναι ένα βιβλίο έντονο, βαρύ. Ακόμη ένα βιβλίο που σχετιζόταν με τον παραλογιασμό του πολέμου, το Catch 22 με είχε δυσκολέψει τόσο και το διάβαζα βδομάδες επι βδομάδων. Αλλά αυτό είναι διαφορετικό: έχει αυτό το μαύρο χιούμορ, μια ανατρεπτικότητα που σπάει κόκκαλα.
Θα κλείσω με τα λόγια της μεταφράστριας: «…Διαβάζουμε το Σελίν, γιατί είναι ο σκοτεινός ήλιος γύρω απ’τον οποίο περιστρέφονται σαν φασματικοί πλανήτες τα δράματα, οι φάρσες, οι οιμωγές και οι σιωπές του 20ου αιώνα, που είναι και ο 21ος. Τον διαβάζουμε γιατί αναγνωσίζουμε στην εκθαμβωτική πρόζα του την τραγική ανθρώπινη συνθήκη μας και γιατί μας καταδικάζει να της γελάμε κατάμουτρα….»
ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΞΕΡΟ ΨΩΜΙ 
…και θα τον ξαναδιαβάσετε, θα δείτε. είναι ναρκωτικό ο Σελίν.
απορώ γιατί δεν σχολιάζονται τέτοια κείμενα.
χαιρετώ σας.
LikeLike
Όπως τα λέτε είναι. Όλο αυτόν τον καιρό που το διάβαζα, γύριζα πίσω και έψαχνα ένα απόσπασμα, σημείωνα κομμάτια όπου έβρισκα, στο κινητό, σε ένα χαρτάκι, στο πίσω μέρος μιας απόδειξης σούπερ μάρκετ…
Τώρα έχω μεταγράψει τις σημειώσεις αλλά τα χαρτάκια έχουν μια τάση να ξεπετάγονται από παντού.
LikeLike
Τον πρωτοδιάβασα στα γαλλικά – η αλήθεια είναι πως μου διέφυγαν πολλά αλλά η μανία μου ήταν τέτοια που δεν μπορούσα να συγκρατηθώ και αποζημιώθηκα. Τώρα ετοιμάζομαι να τον ξαναδιαβάσω μαζί με τη μετάφραση . Από τις πρώτες κιόλας σελίδες καταλαβαίνεις ότι έχεις να κάνεις με τη Λογοτεχνία δηλαδή κάτι αντίστοιχο με τον Τζόυς , τον Προυστ , τον Ντοστογιέφσκι ,τον Φώκνερ … κάτι που δικαιώνει εμάς τους μανιακούς . Υπάρχουν φορές που εύχεσαι μερικά βιβλία να “διαρκούν” και να “επαναλαμβάνονται” . Μακάρι να μεταφραστούν κι άλλα έργα του !
LikeLike
Διαβάζω τη βιογραφία του Κάφκα αυτές τις μέρες και στη σελίδα 77 βρήκα τη φράση που περιγράφει με ακρίβεια, νομίζω, το είδος του βιβλίου που είναι το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Την αντιγράφω: “Εγώ πιστεύω ότι θα έπρεπε κανείς μόνο τέτοια βιβλία εν γένει να διαβάζει, που τον δαγκώνουνε και τον κεντάνε. Αν το βιβλίο που διαβάζουμε δεν μας ξυπνά με μια γροθιά στο κρανίο, για ποιον λόγο διαβάζουμε τότε το βιβλίο; […] Χρειαζόμαστε όμως τα βιβλία που επενεργούν επάνω μας σαν δυστυχία που μας πονάει πολύ, όπως ο θάνατος κάποιου που αγαπήσαμε πιο πολύ απ’ τον εαυτό μας, σαν να ήμαστε διωγμένοι σε δάση, μακριά απ’ όλους τους ανθρώπους, σαν αυτοκτονία, ένα βιβλίο πρέπει να είναι το τσεκούρι για την παγωμένη θάλασσα μέσα μας.”
Συμφωνώ, βέβαια, με την ευχή του ναυτίλου, να μεταφραστούν κι άλλα βιβλία του Σελίν στα ελληνικά κι όταν θα γίνει αυτό θα σπεύσω να τ’ αγοράσω και να τα διαβάσω, παραδόξως όμως δεν νιώθω έντονα την επιθυμία να διαβάσω τα άλλα βιβλία του Σελίν. Φυσιολογικά μετά την ανάγνωση του “Ταξιδιού” θα είχα φροντίσει να διαβάσω σε οποιαδήποτε γλώσσα κι άλλα του βιβλία – όμως όχι. Ίσως επειδή αισθάνομαι πως το “Ταξίδι” κρατάει για πολλές αναγνώσεις (ήδη ονειρεύομαι την επόμενη χωρίς να έχω πάψει να το ξεφυλλίζω κάθε τόσο ξαναδιαβάζοντας στην τύχη φράσεις και παραγράφους) ή, ίσως, επειδή αποκλείω να κατάφερε ο Σελίν να γράψει κάτι εξίσου συγκλονιστικό…
LikeLike
@Nautilus: Δεν παύετε να με εντυπωσιάζετε με το εύρος των αναγνώσεων σας. Σε όποιο ενδιαφέρον βιβλιομπλογκ μπαίνω, τσουπ κι εσείς! Και έχετε διαβάσει και τα σχολιαζόμενα βιβλία. Έχω σκάσει απ’τη ζήλια μου…:-)
@Χαράλαμπο: Πολύ ωραία τα λέει ο Φραντς. Η φίλη μου η Σοφία θα συμφωνούσε απόλυτα μαζί του/σας. Αλλά εγώ που είμαι μια κοινή βιβλιοφάγος θέλω και μερικά βιβλία απλώς για να μου κάνουν παρέα, όχι σώνει και καλά να με μαχαιρώνουν κάθε φορά.
LikeLike
@Ροϊδη: Είδατε; Τους μαλώσατε και σχολιάζουν τώρα…
LikeLike
Καλά, Άννα, μη νομίζεις, ούτε κι εγώ τ’ αντέχω τ’ απανωτά μαχαιρώματα. Έχω εξάλλου μικρά παιδιά που με μαχαιρώνουν, με πυροβολούν, με μπουγελώνουν, με καβαλάνε, με ποδοπατάνε, με βάζουν να τρέχω δίπλα τους για να μάθουν ποδήλατο, με βάζουν να παίζω σκάκι χωρίς να κερδίζω… Πόσα ν’ αντέξει ένας άνθρωπος.
LikeLike
Μπάμπη σε νιώθω απολύτως! Αυτό ειδικά το να παίζεις χωρίς να κερδίζεις, το κάνουμε τόσο φυσικά που μετά, όταν παίζουμε με ενήλικους, ξεχνάμε πως είναι να παίζεις κανονικά και χάνουμε μονίμως.
LikeLike
καλημερα,μου αρεσαν πολυ οσα γραψατε,βρισκομαι στο μισο της αναγνωσης του βιβλιου αυτου και αναρωτιεμαι που μπορω και αν μπορω να βρω,και αλλα βιβλια του Σελίν.ειναι συναρπαστικος κ συγκλονιστικος συνάμα.ευχαριστω
LikeLike
Ευχαριστώ για την πρόταση! Μου κινήσατε τότο το ενδιαφέρον που αύριο κιόλας θα πάω να το αγοράσω, κι ας μην έχω τελειώσει τον Ουελμπέκ μου ακόμα.
LikeLike
Καλο θα ήταν να μην αποκαλύπτετε όλη την αλήθεια των βιβλίων.
Βρίσκομαι στα μισά του… και ξέρω ήδη το τέλος! Blast!
LikeLike
sorry, sorry…
συνήθως το προσέχω αυτό. Αλλά εδώ το κείμενο είναι περισσότερο φιλοσοφικό και μάλλον δεν έδωσα σημασία στην αποκάλυψη της πλοκής!
LikeLike
Απλα για την μετάφραση οτι δεν είναι απλά καταπληκτική..Είναι παραπάνω απο φανερό ότι η Κα Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου έχει δώσει κομμάτι απο την ψυχή της για να αποδώσει με αυτον τον τρόπο ενα από τα μεγαλύτερα-σημαντικότερα κείμενα του περασμένου αιώνα..
LikeLike
συμφωνώ απόλυτα.
LikeLike
Και αν ακόμα διαβάσετε όλα τα βιβλία του κόσμου, δεν θα ξέρετε ουσιαστικά τίποτα για τον άνθρωπο, για την ύπαρξη, για την ψυχή, για τη ζωή.
Όταν ο συγγραφέας περιγράφει και αναλύει τα συναισθήματά του, σκέφτεστε πόσων συναισθημάτων η περιγραφή και η ανάλυση σας διαφεύγει; Ας περιορίσω τον αριθμό τους (για να μην σας απογοητεύσω πολύ) στο πλήθος των ανθρώπων που αναφέρονται μέσα στα βιβλία τα οποία διαβάζετε, σε περιπτώσεις όπως “ο θείος Έρχαρτ με κοίταξε….”, ή “κρίμα που όλοι οι συμμαθητές του δεν…”
Κύριοι, ούτε στα βιβλία δε βρίσκεται η σωτηρία.
Ο γέρος
LikeLike
εγω τωρα σχεδον ολοκληρωνω το διάβασμα του βιβλίου.είναι όντως ένα σχετικά σκοτεινό βιβλίο ,αλλά εισδύει με ένα καταλυτικό τρόπο στη σκοτεινή πλευρά της υπαρξής μας,εκεί που το αναπόφευκτο του τέλους μας γίνεται ο σύντροφος της καθημερινότητάς μας,για εμένα αυτό το παιχνίδι ζωής και θανάτου πρέπει να γίνεται ο μοχλός που μας σηκώνει ψηλά μακρυά από το οξύμωρο της υπαρξής μας στην αγάπη και στην δίψα μας για ζωή.όντως ένα σχεδόν αριστουργηματικό δημιούργημα το βιβλίο αυτό
.
LikeLike
Το ξαναδιαβασα τον Ιούνιο στα αγγλικά, ενω βρισκόμουν στη Μπολόνια. Πόλη κατάλληλου ύφους για τον Σελίν, ο οποίος δεν αστειεύεται όταν λέει ότι το μόνο που έχει είναι ύφος, λεει ομως ψεματα όταν ισχυρίζεται πως δεν εχει ιδεες. Δεν είναι απλό πράγμα το ύφος. Είναι ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να περάσει κανεις τις ιδέες του. Σκεφτείτε τον Ζενέ ή τον Καμύ, δυο πολυ διαφορετικά παραδείγματα. Τώρα το ζήτημα είναι αν και σε ποιον αρέσουν οι ιδέες του ταξιδιού…
LikeLike
Thanks greeat blog post
LikeLike