ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΖΑΜΙΩΤΗΣ – Η εφεύρεση της σκιάς

Δεν ξέρω πού πρωτοδιάβασα γι αυτό το βιβλίο.Κάπου όμως το είχα δει και είχα πει «ενδιαφέρουσα υπόθεση». Πριν από μερικές μέρες ήρθε και ο συγγραφέας στην πόλη μας και πήγα στην παρουσίαση. Εκείνη τη μέρα το αγόρασα, προχθές Χριστούγεννα το άρχισα, σήμερα νωρίς το πρωί το τέλειωσα. Αυτό και μόνο δείχνει ότι είναι ένα ευανάγνωστο βιβλίο που κρατάει τον αναγνώστη δέσμιο μέχρι να τελειώσει.

Η βασική υπόθεση είναι η εξής: Την εποχή της δικτατορίας στην Ελλάδα, ένας αξιόλογος επιστήμονας, ανθρωπολόγος, με σπουδές στο εξωτερικό, μαθαίνει τη νοηματική γλώσσα και επιστρέφοντας στην Ελλάδα, εργάζεται ως καθηγητής αυτής της γλώσσας σε ανθρώπους που το έχουν ανάγκη. Λόγω της γνωριμίας του με ανθρώπους με επιρροή, τού γίνεται πρόταση να παρουσιάσει στη νεοσύστατη τότε τηλεόραση το πρώτο δελτίο στη νοηματική. Ξεκινάει και πολύ σύντομα γίνεται γνωστός σε όλους, η ιδιορρυθμία του τον κάνει γοητευτικό, όλοι θέλουν να τον γνωρίσουν, τον καλούν σε πάρτι και δεξιώσεις, γνωρίζει ανθρώπους που δε θα γνώριζε κάτω από άλλες συνθήκες και ζει μια τρυφηλή ζωή. Ο ίδιος όμως είναι κάπως παράξενος, είναι λιγομίλητος, δεν έχει συνειδητοποιήσει καλά καλά τί του συμβαίνει. Είναι αδέξιος κοινωνικά. Προσαρμόζεται βέβαια αρκετά καλά και ανταποκρίνεται άψογα στα καθήκοντα του. Είναι ένας εντελώς απολίτικος άνθρωπος που διόλου δεν τον ενδιαφέρει η κατάσταση γύρω του… Κάποια στιγμή αναγκάζεται να υποστεί μια παρέμβαση στη δουλειά του πράγμα που το θεωρεί μεγάλη προσβολή και ταπείνωση. Από κει και μετά κατ’αρχήν σαν να ξυπνάει και να βλέπει ξαφνικά με μεγαλύτερη διαύγεια όσα γίνονται γύρω του και επιπλέον ένα άισθημα εκδίκησης τον οδηγεί να κάνει κάτι παράτολμο: ν’αρχίσει να μεταδίδει μέσα απο το δελτίο του όχι τις ειδήσεις που διαβάζει η συμπαρουσιάστρια του, αλλά μια άλλη εκδοχή, την αλήθεια όπως τη βλέπει αυτός και όπως τη διαμορφώνει από τις πληροφορίες που ακούει στο σταθμό. Στην αρχή πιστεύει ότι οι αλλαγές που κάνει έχουν μικρό αντίκτυπο, μια και απευθυνεται σε ένα μικρό και εξειδικευμένο κοινό, αυτό των κωφαλάλων. Η δυνατότητα που έχει, να κάνει κάτι διαφορετικό από αυτό που τον διέταξαν, τον μεθάει, τον κάνει αλαζόνα και απρόσεκτο. Όταν όμως για δικούς του πάλι λόγους σταματήσει θα καταλάβει ότι τα πράγματα δεν ήταν όπως τα φανταζόταν.

Αυτή είναι η βασική υπόθεση. Γύρω από τον κεντρικό ήρωα γνωρίζουμε διάφορους άλλους χαρακτήρες που μπορεί να κάνουν μικρές εμφανίσεις είναι όμως καλά σχεδιασμένοι και ολοκληρωμένοι, όπως η γοητευτική ξεναγός, ο πλούσιος Ελληνοαμερικάνος, η πόρνη, η κωφάλαλη μαθήτρια του. Κάποια επεισόδια, παρόλο που δεν είναι άμεσα συνδεδεμένα με την πλοκή είναι πολύ εντυπωσιακά και βοηθούν στο να καταλάβουμε το δρόμο που πήρε ο ήρωας. Και για να κάνω και μια λογοτεχνική αναφορά το επεισόδιο στο νησί, στο σπίτι του πλούσιου εφοπλιστή, μου θύμισε πολύ το Μάγο του John Fowles αλλά και το Eyes Wide Shut του Κιούμπρικ. Ένα άλλο εμβόλιμο στοιχείο είναι οι ανθρωπολογικές αναφορές του ήρωα σε διάφορες φυλές του κόσμου και τις συνήθειες του, τις οποίες ο πρωταγωνιστής χρησιμοποιεί όταν πιέζεται πολύ, όταν είναι σε αμηχανία, όταν δεν ξέρει πως να αντιδράσει. Καμιά φορά φάινονται άσχετα αλλά ουσιαστικά αποφορτίζουν την ατμόσφαιρα και δημιουργούν μια αχλύ γύρω από τον ήρωα.

Στην παρουσίαση που πήγα, το βιβλίο σχολίασε μια φιλόλογος, που φάνηκε να το είχε μελετήσει καλά, αυτό και τα προήγουμενα έργα του συγγραφέα. Μία ένσταση έχω μόνο σε αυτά που είπε: ανέφερε ότι ο ήρωας είναι αμφιλεγόμενος, ότι είναι αντιήρωας κατά κάποιον τρόπο, ότι ο αναγνώστης παραπαίει για το αν θα τον συμπαθήσει ή όχι. Μα εμένα μου φάνηκε πολύ συμπαθητικός, πολύ ανθρώπινος, γεμάτος αδυναμίες και αμφιταλαντεύσεις. Το γεγονός μάλιστα ότι ένας τόσο απολίτικος άνθρωπος κάνει μια πράξη τόσο βαθιά πολιτική δείχνει πως όλα μπορούμε να τα περιμένουμε από όλους. Και κάτι ακόμα. Το βιβλίο έχει γραφτεί καιρό πριν, αλλά εγώ το διάβασα τώρα, λίγες μέρες μετά από τα επεισόδια αυτού του φοβερού Δεκέμβρη. Επεισόδια που άλλαξαν έστω και λίγο το πως βλέπουμε τον κόσμο, που μας ταρακούνησαν θέλοντας και μη… Οι αναλογίες με τη σημερινή εποχή ήταν κάτι παραπάνω απο προφανείς (ή μπορεί εγώ να τις έβλεπα έτσι). Κι εκεί στη μέση μιας δικτατορίας οι άνθρωποι αρνούνταν να δουν ότι κάποιοι άλλοι άνθρωποι συλλαμβάνονταν, βασανίζονταν και κάποτε πέθαιναν κιόλας. Και τότε επίσης η μεγάλη πλειοψηφία ζούσε στη μικρή φούσκα της, μια φούσκα προσποιητής ευμάρειας και ηρεμίας. Αλλά το αίμα στο πεζοδρόμιο έκανε τον ήρωα του βιβλίου να ξυπνήσει. Εμείς; Εμείς για πόσο θα συνεχίσουμε να ζούμε σαν να είμαστε ήρωες βιβλίου, για πόσο ακόμα η μόνη μας πράξη αντίστασης και διαμαρτυρίας θα είναι οι τίτλοι των βιβλίων που διαβάζουμε;