Πολύ δύσκολο να συνέλθω από αυτό το βιβλίο που τελείωσα πριν λίγο. Είναι η ιστορία μιας νεαρής Εβραίας κοπέλας που ζούσε στην Παλιά Πόλη της Ρόδου στην Εβραϊκή γειτονιά τη Τζουντερία, και τον Ιούλιο του 1944 αιχμαλωτίστηκε, και μεταφέρθηκε μαζί με όλη την Εβραϊκή κοινότητα της Ρόδου (και της Κω και τον ένα Εβραίο της Λέρου) σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Χάρη στην τύχη; Χάρη στην ιδιαίτερη προσωπικότητά της; Χάρη στην αδελφή της; Κατάφεραν και επιβίωσαν και εκεί γύρω στα 90 της αρχίζει να αφηγείται την ιστορία της στο συγγραφέα Michael Frank. Μια απίθανη γυναίκα. Ένα υπέροχο βιβλίο. Η αγάπη για τη Ρόδο, για τη μάθηση, για τα γράμματα, για τη ζωή ξεχειλίζουν και όταν έρχεται η ώρα να περιγράψει τα στρατόπεδα, τον εξευτελισμό, τα βασανιστήρια απλώς το μυαλό μας δεν μπορεί να τα χωρέσει όλα αυτά δίπλα δίπλα. Αλλά η Στέλλα Λεβή βρίσκει τον τρόπο να μιλήσει για τα πιο όμορφα δίπλα στα πιο φρικτά. Θα ήθελα να την αγκαλιάσω, να τη φέρω στο σπίτι μας στη Ρόδο. Θα ήθελα να μπορούσα τώρα να είμαι στη Ρόδο και να περπατήσω στα μέρη που περιγράφει. Η ζωή πριν τον πόλεμο είναι η αγαπημένη ζωή της Ρόδου όπως τη ζούμε ακόμη και σήμερα – τα μπάνια στην παραλία Έλλη με το τραμπολίνο, οι βόλτες γύρω από τα τείχη της Παλιάς Πόλης, το Ροδίνι, οι βοτσαλωτοί δρόμοι, τα παγωτά και τα λουλούδια. Τόσα πολλά και τόσα λίγα έχουν αλλάξει από τότε.
Το περασμένο καλοκαίρι σε μια βόλτα στην Παλιά Πόλη της Ρόδου βρέθηκα μπροστά στη Συναγωγή Kahal Shalom που αναστηλώθηκε σχετικά πρόσφατα. Μετά τον πόλεμο μεγάλο μέρος της Εβραικής συνοικίας στη Ρόδο είχε καταστραφεί από τους βομβαρδισμούς. Πολύ λίγα άτομα της κοινότητας επέζησαν: σύμφωνα με το βιβλίο κάποιοι είτε είχαν κάνει μεικτούς γάμους με Τούρκους οπότε είχαν πολιτογραφηθεί ως Τούρκοι πολίτες και τελευταία στιγμή γλύτωσαν, είτε αντίστοιχα με Ιταλούς πολίτες. Ελάχιστοι είχαν καταλάβει αυτό που ερχόταν και έφυγαν με το ρούχο που φορούσαν. Όμως σιγά σιγά με συνεισφορές από όλο τον κόσμο κατάφεραν να αναστηλώσουν αυτή τη συναγωγή και το Μουσείο που βρίσκεται δίπλα της, και να φέρουν πίσω στη Ρόδο οικογενειακά κειμήλια και ιερά αντικείμενα.
Καταλαβαίνετε μάλλον ότι είμαι ιδιαίτερα φορτισμένη. Έχω διαβάσει κι άλλα βιβλία που διαδραματίζονται στη Ρόδο και πάντα συγκινούμαι. Αυτό το βιβλίο όμως είναι διαφορετικό. Στο πάρκο που όταν ήμουν στο σχολείο πηγαίναμε για τρέξιμο ανώμαλου δρόμου, υπήρχε κάποτε το Εβραϊκό κοιμητήριο. Ποτέ δεν το είχα ακούσει αυτό όσο ζούσα εκεί. Ακόμα κι αν κάποιος δεν έχει τη δική μου σύνδεση με τη Ρόδο ωστόσο, θα νιώσει τόσο σφύζουσα τη ζωή στο βιβλίο, τόσο ζωντανή την αφήγηση που θα διαβάζει με κομμένη την ανάσα. Ενώ ξέρεις από την αρχή τη συνέχεια, ξέρεις ότι αυτοί οι άνθρωποι εκτοπίστηκαν και οι περισσότεροι δεν επέζησαν, ελπίζεις μέχρι τελευταία στιγμή.
Κι έπειτα είναι η ίδια η Στέλλα, ένας χαρακτήρας μυθιστορηματικός, μια γυναίκα larger than life, που θα έλεγαν και οι Αμερικάνοι. Γεννημένη το 1923, σε έναν άλλο κόσμο. Καλλιεργημένη, πολύγλωσση, ανθεκτική, αυστηρή, υπέροχη. Διαβάζω τις κριτικές για το βιβλίο και πέφτω πάνω σε μία εκδήλωση που έγινε πριν μερικά χρόνια στη Νέα Υόρκη, στην πόλη που ζει ακόμη η Στέλλα. Στη φωτογραφία είναι κομψή και περιποιημένη όπως είναι πολλές κυρίες της Ρόδου όταν πηγαίνουν την Κυριακή στην εκκλησία. Θα μπορούσε να είναι φίλη μας.
Η Στέλλα Λεβή ξαναγύρισε μετά από πολλά χρόνια στο νησί της παιδικής της ηλικίας. Η πρώτη φορά ήταν δύσκολη όμως πήγε ξανά και ξανά. Με την αδελφή της, με τις ξαδέλφες της, με φίλες. Γιατί κάτι ακόμη πολύ σημαντικό που κρατάμε από το βιβλίο και την καταπληκτική αφήγηση που συνθέτει ο Michael Frank είναι η σημασία της φιλίας. Η Στέλλα λέει ότι επιβίωσε γιατί ήταν μαζί με 4 άλλες γυναίκες, την αδελφή της, την ξαδέλφη της και δύο φίλες γιατί μπόρεσε να προσαρμοστεί χωρίς να σκέφτεται το παρελθόν και το μέλλον.
Κάντε στον εαυτό σας ένα δώρο αυτό το Πάσχα και διαβάστε αυτό το βιβλίο. Είμαι σίγουρη ότι θα αγαπήσετε κι εσείς τη Ρόδο και τη Στέλλα Λεβή!
ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΞΕΡΟ ΨΩΜΙ 