ΖΙΑΝΓΚ ΡΟΝΓΚ – Το τοτέμ του λύκου

Σας συμβαίνει αυτό ποτέ; Να σας λέει σε άσχετη στιγμή μια φίλη για ένα βιβλίο, να μη δίνετε πολλή σημασία και να συναντάτε αυτό το βιβλίο μήνες αργότερα και να σας κινεί το ενδιαφέρον;  Ήταν ένα δύσθυμο απόγευμα στη Ρόδο. Το τελευταίο απόγευμα των διακοπών. Είχα τελειώσει αυτό που διάβαζα (και δε μου είχε αρέσει και πολύ) και  έψαχνα κάτι το οποίο θα μου κρατούσε συντροφιά σε όλο το ταξίδι. Είναι από αυτές τις φορές που πιάνεις διάφορα βιβλία, διαβάζεις μια παράγραφο, δε σου αρέσει, πιάνεις άλλο βιβλίο, άλλη πρώτη σελίδα, τα ίδια. Τελικά ένα κατορθώνει να σε κρατήσει για πάνω από μια σελίδα, άντε, λες, ας αρχίσω αυτό, με βαριά καρδιά. (η βαριά καρδιά προφανώς δεν έχει να κάνει με το βιβλίο αλλά με τη διάθεση σου που είναι διάθεση «I can’t get no satisfaction»).

Έτσι λοιπόν ξεκίνησα το Τοτέμ του Λύκου και πραγματικά αναρωτιόμουν, μα πόσα πράγματα μπορεί να πει για τους λύκους στην Κινέζικη Μογγολία; Κι όμως, κι όμως…

Η ιστορία έχει ως εξής: Ένας νεαρός σπουδαστής από το Πεκίνο στη δεκαετία του ‘60, στην αρχή της Πολιτιστικής Επανάστασης του Μάο φεύγει από την πόλη που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει, για τις στέπες της Εσωτερικής Μογγολίας. Ζει 11 χρόνια με τους νομάδες βοσκούς και μαθαίνει ένα εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής. Οι άνθρωποι εκεί ζουν σε απόλυτη ισορροπία με το περιβάλλον τους. Μια πολύ δύσκολη ζωή βέβαια λόγω των συνεχών μετακινήσεων και της ανάγκης να προστατεύουν τα ζώα τους και τον εαυτό τους από τα στοιχεία της φύσης. Η στιγμή που αρχίζει η αφήγηση όμως είναι μια στιγμή μεταίχμιο στη ζωή αυτού του λαού γιατί η κεντρική κυβέρνηση αποφασίζει να στείλει όλο και περισσότερους έποικους στην περιοχή μια και ο πληθυσμός των πόλεων αυξάνεται και ταυτόχρονα αυξάνεται η ανάγκη για καλλιεργήσιμη γη. Ο νεαρός σπουδαστής βιώνει πολλές αντιφάσεις ανάμεσα στη ζωή που είχε συνηθίσει και στη ζωή που αναγκάζεται να μάθει αλλά και στις σκέψεις του για το τί συνιστά τον Κινέζικο χαρακτήρα σε αντιδιαστολή με το Μογγολικό.

Το βιβλίο λοιπόν περιγράφει όλες αυτές τις αντιφάσεις και τις περιπέτειες και φιλοσοφικές αναρωτήσεις του σπουδαστή και των φίλων του. Τις σχέσεις του με τους ντόπιους ιδιαίτερα με τον πατριάρχη της ομάδας, ο οποίος τον μυεί στη δική του φιλοσοφία. Μια φιλοσοφία που θυμίζει πολύ τους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής και έχει σχέση με το ότι οι άνθρωποι τα ζώα τα φυτά η γη όλα αποτελούν μέρος ενός συνόλου και κανένα δεν είναι ανώτερο από τα άλλα.

Σε κάποιο σημείο της αφήγησης ο σπουδαστής στενοχωριέται που οι λύκοι τρώνε μια ανυπεράσπιστη γαζέλα και τους κατηγορεί ότι είναι σατανικοί. Ο μέντορας του όμως τον διορθώνει: «Αυτό τι σημαίνει δηλαδή; Ότι ο βοσκότοπος δεν είναι ζωή; Εδώ το χορτάρι και ο βοσκότοπος είναι ζωή, και μεγάλη μάλιστα. Όλα τα άλλα είναι μικρές ζωές που εξαρτώνται από αυτήν για να επιβιώσουν. Ακόμα και οι λύκοι και οι άνθρωποι είναι μικρές ζωές. Τα φυτοφάγα ζώα είναι χειρότερα από τα σαρκοφάγα. Λες ότι πρέπει να λυπόμαστε τις γαζέλες. Το χορτάρι όμως; Οι γαζέλες έχουν τέσσερα γοργά πόδια και οι λύκοι φτύνουν αίμα κυνηγώντας τες. Όταν μια γαζέλα διψάει, τρέχει στο ποτάμι και δροσίζεται , όταν κρυώνει, τρέχει στο βουνό και βρίσκει ένα ζεστό σημείο να χαρεί τον ήλιο. Άλλα το χορτάρι; Το χορτάρι είναι η μεγάλη ζωή, συγχρόνως και η πιο εύθραυστη, η πιο αξιολύπητη. Οι ρίζες του είναι ρηχές, το χώμα  αραιό και μολονότι ζει στο έδαφος δεν μπορεί να τρέξει για να σωθεί. Όποιος θέλει μπορεί να το πατήσει, να το μασουλήσει, να το φάει, να το ποδοπατήσει. Όταν ένα άλογο κάνει την ανάγκη του, καίει κάμποσο χορτάρι. Κι όταν φυτρώνει στην άμμο ή στις ρωγμές των βράχων είναι ακόμα πιο κοντό: δε βγάζει λουλούδια, άρα δεν μπορεί να σκορπίσει το σπόρο του. Για μας του Μογγόλους τίποτα δεν αξίζει περισσότερη λύπηση από το χορτάρι. Θέλεις να μιλήσουμε για σκοτωμούς; Σου λέω λοιπόν ότι οι γαζέλες εξαφανίζουν περισσότερο χορτάρι από κάθε μηχάνημα. Όταν βόσκουν δε σκοτώνουν; Δεν αφαιρούν τη μεγάλη ζωή  του βοσκότοπου; Όταν εξολοθρεύεις τη μεγάλη ζωή, καταδικάζεις μαζί και τις μικρές. Η ζημιά που κάνουν οι γαζέλες ξεπερνά κατά πολύ αυτή που προκαλούν οι λύκοι. Οι κίτρινες γαζέλες είναι οι πιο θανατηφόρες, μπορούν να ξεκάνουν όλους τους κατοίκους του βοσκότοπου».

Αυτό θα έλεγα είναι το γενικό νόημα όλου του βιβλίου. Μια ζωή συνυφασμένη με την προστασία των μεγάλων και των μικρών, όπου όλοι είναι σημαντικοί, και τα ποντίκια και οι μαρμότες, και οι λύκοι και οι σκύλοι και οι άνθρωποι. Τα περισσότερα επεισόδια έχουν μια αλληγορική υπόνοια: η αλαζονία του ανθρώπου που νομίζει ότι μπορεί να εξημερώσει τα πάντα, ακόμη κι ένα λύκο, οι διαφορές ανάμεσα στους σκύλους και τους λύκους, στους Κινέζους και του Μογγόλους, στους Κινέζους και τους Δυτικούς.

Στην πολλή ωραία εισαγωγή του Αναστάση Βιστωνίτη, πήρα μια ιδέα για το γεγονός ότι το βιβλίο δεν πήρε καλές κριτικές στις μεγάλες αγορές της Αγγλίας και της Αμερικής. Εν ολίγοις κατηγορείται (το βιβλίο) για άκρατο διδακτισμό και έλλειψη λογοτεχνικότητας.

(Εδώ θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση: Υπάρχουν πολλά είδη βιβλίων. Υπάρχουν τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως η Άννα Καρένινα (που ενίοτε ξεπερνούν το δημιουργό τους) και το 1984, υπάρχουν διαμαντάκια που δεν είναι και τόσο γνωστά αλλά ήδη θεωρούνται κλασικά όπως ας πούμε το Housekeeping της Marilynne Robinson, υπάρχουν βιβλία που τα διαβάζεις γιατί είναι συναρπαστικά, γιατί σε βάζουν σ’ένα καινούριο κόσμο, για χίλιους δυο λόγους. Δε νομίζω να υπάρχει καμιά ζυγαριά λογοτεχνικότητας όπου βάζεις το βιβλίο και σου λέει «Δυο κιλά, να το αφήσω;» Υπάρχουν καλογραμμένα και κακογραμμένα βιβλία. Βιβλία που εμβαθύνουν στους χαρακτήρες ή όχι, βιβλία που έχουν εξονυχιστικές περιγραφές, βιβλία που μας αρέσουν και βιβλία που δεν μας αρέσουν εν τέλει!)

Πίσω στο Τοτέμ τώρα. Ο κριτικός των New York Times γράφει: «Jiang Rong seems to have barely attempted to transmute his experiences and epiphanies into fiction; his book reads like an extended polemic about the superiority of nomadic people and the dangers of a triumphant but brutishly ignorant modernity». Και συνεχίζει λέγοντας ότι αυτό το χαρακτηριστικό μπερδεύει τους αναγνώστες έξω από την Κίνα. Εδώ έχουμε μια πολιτιστική διαφορά σίγουρα αλλά όχι μόνο ανάμεσα στους Κινέζους αναγνώστες και τους υπόλοιπους. Οι υπόλοιποι δεν είναι όλοι ίδιοι. Ίσως αυτό που μπερδεύει τους Αμερικανούς αναγνώστες να είναι καλό για τους Έλληνες, δεν ξέρω. Έπειτα λέει ότι ο ήρωας του βιβλίου δε φαίνεται να δημιουργεί σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω του. Ναι, πράγματι κάνει εντύπωση ότι σε ένα βιβλίο που καλύπτει μια περίοδο 11 χρόνων περίπου δεν υπάρχουν αναφορές για ερωτικές σχέσεις για παράδειγμα. Εντάξει, δεν ήταν αυτός ο σκοπός του συγγραφέα. Δεν τον ενδιέφερε αυτό το κομμάτι. Και όσο για την χοντροκομμένη άγνοια της σύγχρονης κοινωνίας, τι να πω; Δεν είναι αλήθεια; Ο συγγραφέας θρηνεί για την καταστροφή του βοσκότοπου, για τη μετατροπή του σε έρημο. Το θέμα δεν αφορά μόνο την Κίνα όμως. Αφορά τον πλανήτη ολόκληρο. Έχω πει κι άλλες φορές ότι κατά τη γνώμη μου όλοι εμείς του δυτικού κόσμου ζούμε εις βάρος του «τρίτου» κόσμου. Αν αποφασίσουν κάποια στιγμή όλοι οι Κινέζοι και οι Ινδοί και οι Αφρικανοί να ζήσουν όπως εμείς, με πλυντήρια, αυτοκίνητα, ηλ. κουζίνες, υπερκατανάλωση φαγητού τότε νομίζω ότι ο πλανήτης θα τα τινάξει πολύ γρηγορότερα απ’ότι νομίζουμε.

Γενικά το βιβλίο μου άρεσε, το διάβασα περισσότερο σαν οικολογικό δοκίμιο, σαν ταξιδιωτικό χρονικό παρά σαν μυθιστόρημα. Η έκδοση επίσης πολύ καλή, με πετυχημένο εξώφυλλο αυτή τη φορά από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Στην ιστοσελίδα των εκδόσεων σύνδεσμοι σε πολλά δημοσιευμένα άρθρα για το βιβλίο. Το συνιστώ ειδικά σε ανθρώπους που αγαπάνε τα σκυλιά και θαυμάζουν τους λύκους! Το συνιστώ επίσης σε ανθρώπους που είναι λύκοι μαύροι οι ίδιοι! (ξέρουν αυτοί).