LAUREN SLATER -Το κουτί της Ψυχής

Αναρωτιέστε καμιά φορά αν σπουδάσατε το λάθος πράγμα; Αν κάνετε μια δουλειά ενώ θα θέλατε να κάνετε μια άλλη; Αν σπουδάσατε μεν αυτό που θέλατε αλλά η ζωή σας έβγαλε αλλού και τώρα κάνετε κάτι εντελώς άσχετο ; Καμιά φορά όταν διαβάζω βιβλία όπως αυτό της Lauren Slater ή παρακολουθώ καμιά ημερίδα Ψυχοδράματος ή κάνω παρέα με πολλούς από τον τομέα Ψ ενθουσιάζομαι τόσο πολύ που λέω μέσα μου ότι θα ήθελα κι εγώ να το κάνω αυτό. Ευτυχώς έχω την τύχη να κάνω μια δουλειά την οποία επίσης αγαπώ (και έχει και αρκετή συνάφεια με τις επιστήμες της ψυχής ας πούμε) οπότε εντάξει αρκούμαι στο να συνεχίζω το βιβλίο μου και να το ευχαριστιέμαι πάρα πολύ!

Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για τα 10 σημαντικότερα (σύμφωνα με τη συγγραφέα) ψυχολογικά πειράματα του 20ου αιώνα. Ξεκινάει με τα πειράματα του Σκίνερ (απ’όπου και ο αυθεντικός τίτλος, «Opening Skinner’s Box” ) σχετικά με τη θετική ενίσχυση και την απουσία ή όχι ελεύθερης βούλησης. Αυτό ήταν για μένα το πιο γνωστό από τα πειράματα, και ο πιο γνωστός ψυχολόγος από όλους όσους παρουσιάζει στο βιβλίο. Τα πειράματα του άλλωστε είναι γνωστά στους εκπαιδευτικούς και μπορούν να αντλήσουν χρήσιμα (αλλά και ενοχλητικά μερικές φορές) συμπεράσματα.

Συνεχίζει με τα πειράματα του Μίλιγκραμ για την υπακοή στην εξουσία, με πειράματα που έχουν σχέση με την ψυχιατρική αυτή καθ’αυτή και το κατά πόσο μπορεί να «ξεχωρίζει» τους εχέφρονες απο τους παράφρονες και 7 ακόμα ιστορίες/πειράματα. Εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο απ’όλα ήταν αυτό που έχει σχέση με την ανάληψη ευθύνης. Είναι ένα ζήτημα που συζητάμε πολύ τον τελυταίο καιρό και προβληματιζόμαστε όλοι. Αυτό που με απασχολεί είναι γιατί όταν συζητάμε κατ’ιδίαν φαινόμαστε όλοι να έχουμε μια υπεύθυνη στάση, η καθημερινότητα ωστόσο μας διαψεύδει και μοιάζουμε σαν να ζούμε σε παράλληλα σύμπαντα όπου η πραγματικότητα του ενός δεν επηρεάζει τον άλλο. Οι Ντάρλεϊ και Λατανέ έκαναν ένα πείραμα τη δεκαετία του ‘60 που με λίγα λόγια λέει πως όταν η ευθύνη διαχέεται σε πολλά άτομα, ουσιαστικά είναι σαν να μην την αναλαμβάνει κανένας. Δεν το βλέπετε και στην καθημερινή μας ζωή; Να μη μιλήσουμε για την πολιτική…Είναι ο κατ’εξοχήν χώρος που κανένας δεν αισθάνεται υπεύθυνος για οτιδήποτε, ό,τι έχει γίνει είναι πάντοτε SEP, somebody else’s problem, όπως λέει και ο Νταγκλας Άνταμς.

Αλλά και τα υπόλοιπα πειράματα που περιγράφει η Slater, είναι όλα πολύ ιδίαιτερα, και το πιο ωραίο σε αυτό το βιβλιο είναι ότι παρουσιάζει την ιστορία των πειραμάτων, πως τα εμπνεύστηκαν οι ψυχολόγοι, αλλά και λίγα πράγματα για τη ζωή τους (των ψυχολόγων). Ας πουμε στην περιγραφή του πειράματος με τις συρμάτινες «μητέρες» πιθήκων του Χάρι Χάρλοου, η εξιστόρηση της ασθένειας και του θανάτους της συζυγου του αντηχεί ακόμη μέσα μου, τη βρήκα εξαιρετικά έντονη.

Ένα άλλο στοιχείο του βιβλίου που του δίνει μια ποιητική νότα είναι ότι η συγγραφέας παραλληλίζει ή εφαρμόζει κατά κάποιον τρόπο τα πειράματα και στη δική της ζωή. Ο συζύγος της που την αποτρέπει απ’το να παραστήσει την διαταραγμένη, το παιδί της που όταν κοιμάται είναι μια όαση ηρεμίας στον παράξενο κόσμο που μας περιβάλλει (όπως τα παιδιά όλων μας άλλωστε) (αλλά μόνο όταν κοιμούνται), αλλά και οι δικές της προσωπικές περιπέτειες με την ψυχανάλυση και τα ψυχοφάρμακα, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του έργου.

Παρόλο που τα δύο τελευταία κεφάλαια που αφορούν τη μνήμη (και τις λοβοτομές) και περίμενα ότι θα ήταν τα πιο ελκυστικά, με κούρασαν κάπως και παρόλο που βρήκα την αντίδραση της στη μητέρα που πιστεύει ότι η κόρη της είναι αγία, κάπως μελοδραματική (και ελάχιστα επιστημονική) γενικά είναι ένα βιβλίο που μου άρεσε πάρα πολύ. Ίσως τα πειράματα αυτά να μην άλλαξαν τον κόσμο, και η ίδια η συγγραφέας άλλωστε έχει συνείδηση της (ελάσσονος) σημασίας τους όταν αναφέρει στον επίλογο ότι οι περισσότεροι ψυχολόγοι μάλλον τα αγνοούν, αλλά το βιβλίο είναι πολύ ενδιαφέρον και διαβάζεται σχεδόν μονορούφι.