KAREN JOY FOWLER – We are all completely beside ourselves

Διάβασα χθες αυτό το βιβλίο και παρακαλώ να τονιστεί το ΧΘΕΣ. Ναι, είναι από αυτά τα βιβλία που αν αρχίσεις θες να τελειώσεις, δεν μπορείς να κοιμηθείς αν δεν το τελειώσεις. Πάρα πολύ καλό! Το πρόβλημα είναι πως θέλω να γράψω γι αυτό αλλά δε θέλω να αποκαλύψω το βασικό του εύρημα γιατί θα σας το χαλάσω.

Προσωπικά είχα δει μερικές αναφορές γι αυτό αλλά δεν είχα διαβάσει κανονική κριτική και χαίρομαι πολύ γι αυτό. Νομίζω το έχω ξαναγράψει, μ’ αρέσει να διαβάζω τα βιβλία χωρίς να ξέρω τα πάντα γι αυτά, με μια «αφέλεια» ας την πούμε. Αν μου αρέσει αρκετά μετά θα το ψάξω. Στο Γκάρντιαν το παρουσίασαν το Μάιο και ο κριτικός έγραψε ότι δε γίνεται να γράψεις κριτική χωρίς να αποκαλύψεις το μυστικό του. Εγώ δεν είμαι κριτικός, και δε γράφω για το Γκαρντιαν όποτε μπορώ να προσπαθήσω να σας το παρουσιάσω.

Καθώς διάβαζα τα πρώτα κεφάλαια όπου η ηρωίδα μιλάει για την παιδική της ηλικία και τη δυσλειτουργική της οικογένεια είχα αρχίσει να βαριέμαι. «Πουφ», σκεφτόμουν «ακόμη ένα βιβλίο για μια οικογένεια που ψιλοκαταστρέφει τα παιδιά της στις ΗΠΑ του σήμερα». Εντάξει έγραφε ωραία, και μου άρεσε το ύφος αλλά δεν έβλεπα το λόγο. Όταν στη σελίδα 77 αποκαλύπτεται το εύρημα μένεις με το στόμα ανοιχτό. Και τότε αρχίζει η αγωνία που δε σε αφήνει να παρατήσεις το βιβλίο. Αγωνία για τους ήρωες, αγωνία για την εξέλιξη, περιέργεια να δεις πόσο μακριά μπορεί να το πάει ένας πατέρας επιστήμονας.

Το βασικό θέμα του μυθιστορήματος είναι η εκμετάλλευση των ζώων είτε για ιατρικά είτε για ψυχολογικά πειράματα. Βλέπουμε το θέμα όμως μέσα από την ιστορία μιας Αμερικανικής οικογένειας που αποφασίζει να φέρει τα παιδιά της πολύ κοντά σε ένα τέτοιο πείραμα. Κι εκεί χάνονται τα όρια του ποιος είναι άνθρωπος και ποιος όχι. Υπάρχουν μερικές σκληρές περιγραφές που σίγουρα έχουμε ξαναδιαβάσει αλλά αυτό που σοκάρει περισσότερο, είναι η ευκολία με την οποία η επιστημονική κοινότητα μπορεί να κάνει ανομολόγητα πράγματα σε άλλα όντα με πρόσχημα την επιστημονική έρευνα. Επιπλέον όπως λέει και ένας χαρακτήρας του βιβλίου, πολλές φορές αυτά οι ψυχολογικές μελέτες σε μη ανθρώπινα ζώα, δίνουν περισσότερες πληροφορίες για τους ανθρώπους που τα σχεδιάζουν παρά για τα ίδια τα ζώα.

Ξέρω καλά πώς πολλά από τα φάρμακα που σήμερα κάνουν τη ζωή κάποιων ανθρώπων καλύτερη έχουν δοκιμαστεί σε ζώα. Αλλά όπως όλοι μας επιλέγω να το ξεχνάω γιατί αλλιώς το βάρος είναι αφόρητο. Ε, αυτό το βιβλίο σε αναγκάζει να τα ξανασκεφτείς κάποια πράγματα. Σε βάζει να αναρωτηθείς για την ανθρώπινη ιδιότητα σου και σου θέτει ερωτήματα που είναι αν μη τι άλλο disturbing. Όχι απλώς σε ενοχλούν αλλά σε βαραίνουν κιόλας. Τι θα έλεγα στο παιδί μου ή στους μαθητές μου αν με ρωτούσαν; Γιατί δεν αποφασίζω μια και καλή να γίνω χορτοφάγος; Δεν έχω τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Το βιβλίο με έκανε σε κάποια σημεία να κλάψω και δεν ήξερα γιατί: επειδή συνέπασχα με τους ήρωες ή γιατί με εκνεύριζε ο εαυτός μου που είναι ανίκανος να αντιδράσει; Σε μια συνέντευξη της η συγγραφέας λέει: «Κυρίως πιστεύω ότι δε θα έπρεπε να κάνουμε πράγματα τα οποία δεν μπορούμε να κοιτάξουμε. Αυτό αφορά τον τρόπο που μεταχειριζόμαστε τα ζώα στη βιομηχανία της διατροφής ή της ψυχαγωγίας, τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τις φυλακές μας, τον τρόπο που κάνουμε τους πολέμους μας». Ίσως να χει δίκιο αλλά πολύ φοβάμαι ότι πολλοί από μας είμαστε ικανοί να βλέπουμε αυτές τις αγριότητες και να τις ανεχόμαστε.

Το βιβλίο όμως δεν κάνει κήρυγμα. Εκτός όμως απ’την επιστημονική ηθική στο κέντρο του βιβλίου είναι και μια οικογένεια. Που λόγω της φιλοδοξίας του ψυχολόγου πατέρα, διαλύεται και θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να μπορέσουν τα μέλη της να συγχωρέσουν και να αποδεχτούν. Είναι ένα θέμα που μ’αρέσει να συζητάω: τι έρχεται πρώτο; Η υποχρέωση σου στα παιδιά σου ή το χρέος σου σε κάτι μεγαλύτερο, είτε αυτό λέγεται επιστήμη ή δικαιοσύνη ή οτιδήποτε; Οι γονείς της ιστορίας μας αποτυχαίνουν οικτρά απέναντι στα παιδιά τους. Ευτυχώς τα παιδιά τους μεγαλώνουν και κάποτε τους συγχωρούν.

Κάτι άλλο που μου άρεσε στο βιβλίο ήταν η γλώσσα και το ύφος. Δεν έχω διαβάσει κάτι άλλο από την Κάρεν Τζόι Φάουλερ και δεν είχα ιδέα ποια είναι. Μέχρι που έφτασα στο τέλος νόμιζα ότι θα είναι μια γυναίκα νεανικής ηλικίας επειδή έγραφε τόσο πειστικά, σαν νέα φοιτήτρια όπως η ηρωίδα της. Όμως είναι ήδη 63 χρονών διαβάζω κι έχει ακόμη ένα μπεστ σέλερ στο ενεργητικό της.  Στο τέλος του βιβλίου της γράφει τις ευχαριστίες της και ανάμεσα σε άλλους ευχαριστεί τα παιδιά της που της έδωσαν στοιχεία για το πώς ήταν να είσαι φοιτητής τη δεκαετία του 90 (και για το ότι της έδωσαν την ιδέα για το βιβλίο).

Αναρωτιέμαι πώς θα μεταφραστεί ο τίτλος στα ελληνικά. Η φράση I am beside myself θα μπορούσε να σημαίνει «είμαι εκτός εαυτού» στα ελληνικά αλλά στα αγγλικά έχει διπλή σημασία, είμαι εκτός εαυτού από χαρά ας πούμε. Και στο βιβλίο χρησιμοποιείται με τη θετική έννοια. Αλλά πιστεύω ότι στον τίτλο υπονοείται και η αρνητική πλευρά αυτού του συναισθήματος γιατί οι ήρωες έχουν πολύ θυμό μέσα τους, και δυο από αυτούς υποφέρουν και από ψυχικά νοσήματα.

Εν κατακλείδι ένα πολύ καλό ανάγνωσμα που θα σας κρατήσει καλή συντροφιά και θα σας κάνει να σκεφτείτε γύρω από την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και τη θέση της στη φύση. Ακούγεται πολύ σοβαρό αλλά στο βιβλίο παρουσιάζεται με απλό και ψυχαγωγικό τρόπο με την κυριολεκτική έννοια της λέξης ψυχ-αγωγικό.