Ταξίδι στην άκρη της μνήμης – Απείρανθος 2020

Η μητέρα μου κατάγεται από τη Νάξο. Γεννήθηκε στην Απείρανθο. Η οικογένεια της έφυγε από το νησί όταν εκείνη ήταν 3 χρόνων για να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Ήταν η εποχή της εσωτερικής μετανάστευσης. Κάθε καλοκαίρι όμως πήγαινε στο χωριό, στους παππούδες, για να παχύνει λίγο, να φάει τα ωραία προϊόντα του νησιού, τα τυριά και τις πατάτες κυρίως, και να κοκκινίσουν τα μάγουλα της. Το χωριό ήταν η γη της επαγγελίας παρόλο που τότε δεν είχε ακόμη ούτε ηλεκτρικό, ούτε νερό.

Όταν γεννηθήκαμε εγώ και ο αδελφός μου η ιστορία συνεχίστηκε. Πηγαίναμε κάθε καλοκαίρι στο χωριό. Ήταν ένας μυθικός τόπος ελευθερίας. Θυμάμαι εποχές που το νερό κοβόταν και έπρεπε να ξυπνάμε νωρίς για να μαζεύουμε σε δοχεία και κουβάδες όσο θα χρειαζόμασταν στη μέρα. Θυμάμαι επικές εκδρομές με το κατσαριδάκι του θείου μου, στο οποίο χωρούσαν τρεις ενήλικες και 5 πιτσιρίκια. Θυμάμαι μπάνια που κρατούσαν μέχρι αργά και κοτόπουλα που τηγανίζονταν σε γκαζάκια. Θυμάμαι βόλτες στο Πέταλο και παιχνίδια στην Παναγία.

Κάποια στιγμή οι γονείς μου μετακόμισαν στη Ρόδο. Η σύνδεση των δύο νησιών ήταν αδύνατη και έτσι κόπηκαν τα καλοκαίρια στη Νάξο. Μεγάλωσα, έκανα δικό μου παιδί και την πήγα 2 φορές στο παιδικό καταφύγιο. Μετά η ζωή πήρε άλλους δρόμους και πέρασαν 14 χρόνια μακριά από το νησί. Πήγα ξανά το 2018 με τη θεία μου σε ένα ταξίδι παράδοσης της σκυτάλης. Απέκτησα για πρώτη φορά κλειδιά απ’το σπίτι. Φέτος χάσαμε τη θεία Σοφία. Τέλος εποχής.

Καλοκαίρι του 2020. Σκασμένη μετά από την καραντίνα και τη δύσκολη Άνοιξη. Απόφαση για ταξίδι στο νησί πρώτη φορά μόνη μου. Τώρα είμαι εγώ (μαζί με τα ξαδέλφια μου) η υπεύθυνη του σπιτιού.

Ακούγεται ωραίο έτσι; Καταγωγή από ένα Κυκλαδίτικο νησί, με σπίτι σε ένα από τα ομορφότερα χωριά της Ελλάδας. Η πραγματικότητα είναι πάντα λιγότερο λαμπερή από αυτό που φανταζόμαστε. Οι δυσκολίες πολλές. Τα σπίτια θέλουν φροντίδα, συντήρηση, θέλουν να είσαι εκεί ενώ κανείς από τους 5 συνδικαιούχους δε μπορεί να πάει για πάνω από 5 μέρες.

Έτσι το ταξίδι στ’Απεράθου γίνεται υποχρέωση, φορτωμένο με πολλές δουλειές και άγχος. Να ανοίξω το σπίτι, να δω τι έχει χαλάσει από πρόπερσι, να βρω μάστορα για τη σκεπή που έβαλε υγρασία, να κανονίσω με το μηχανικό για τα τετραγωνικά που πρέπει να δηλωθούν, να μαζέψω τα έγγραφα για το Κτηματολόγιο στο οποίο μπαίνουν σύντομα οι Κυκλάδες, να καθαρίσω φυσικά, να πλύνω ο,τι πλένεται, να προσπαθήσω να ξεφορτωθώ τις αράχνες που διεκδικούν το σπίτι με μεγάλο ζήλο.

Ενώ καθαρίζω και ξεφυσάω σκέφτομαι το Ταξίδι. Ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη «τάξη» και στα αρχαία ελληνικά ταξίδιον σήμαινε εκστρατεία. Τη σημασία που γνωρίζουμε σήμερα, μετακίνηση δηλαδή από μέρος σε μέρος με σκοπό όχι απαραίτητα στρατιωτικό, την απέκτησε στα μεσαιωνικά χρόνια. Στις μέρες μας αποκτά ίσως κάτι από την παλιά σημασία αφού ακόμη και το πιο μικρό ταξίδι χρειάζεται προετοιμασία, τάξη και πειθαρχία. Πολλές φορές κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, όταν με ενοχλούσε η μάσκα, όταν καθυστερούσε το καράβι ή όταν κουραζόμουν σκεφτόμουν τους πρώτους περιηγητές που πήγαιναν στο άγνωστο χωρίς GPS, χωρίς χάρτες, χωρίς καν να γνωρίζουν τη γλώσσα. Έλα, Αννούλα, τί είναι οι δυσκολίες σου; Τίποτε.

Ο βασικός λόγος που η φετινή μετακίνηση έχει χαρακτήρα επείγοντα ήταν η καταγραφή κάποιων περιουσιακών στοιχείων της οικογένειας. Ο παππούς μου είχε κάτι μικροσκοπικά χωραφάκια σε μια περιοχή που λέγεται Πηάδια, λόγω των δεξαμενών νερού που υπήρχαν κάποτε. Είχα πάει εκδρομή σε αυτό το μέρος όταν ήμουν μικρή και θυμάμαι τα νερά, τη δροσιά, θυμάμαι ότι φάγαμε ντομάτες που κόψαμε επί τόπου και ήταν οι ωραιότερες ντομάτες που έφαγα ποτέ. Τώρα ξεραΐλα. Η δεξαμενή του νερού μπαζωμένη. Τα ρέματα ξερά. Άγρια βάτα, άγριες μουριές, αγκάθια, αγριοσυκιές. Αλλά και μια μουσμουλιά απ’την οποία κόψαμε πεντανόστιμα μούσμουλα. Οι μυτάτοι «βουλισμένοι», χαλασμένοι. Φτιαγμένα από πέτρα και μάρμαρο, μικροσκοπικά σπιτάκια για τους ανθρώπους που δούλευαν τη γη και ήθελαν κάπου να ξεκουραστούν ίσως και να διανυκτερεύσουν κάποιες φορές.

Έτσι το ταξίδι γίνεται ταξίδι στο χρόνο. 30 χρόνια πριν αυτά τα χωραφάκια ήταν γεμάτα μπαξέδες, ντομάτες, αγγουράκια, κολοκύθια, όλα τα κηπευτικά που τρώμε το καλοκαίρι, τις περίφημες πατάτες Νάξου. Τώρα ο πληθυσμός του χωριού έχει μειωθεί, οι νέοι άνθρωποι που καλλιεργούσαν τη γη είτε δεν είναι εκεί είτε κάνουν άλλες δουλειές. Έχουν ανοίξει καφετέρια ή παραδοσιακό μπακάλικο και περιμένουν τα τουριστικά λεωφορεία που ανεβαίνουν κάθε μέρα στο χωριό. Ή έφτιαξαν ενοικιαζόμενα δωμάτια στη Μουτσούνα (που τη βρήκα κι αυτή αλλαγμένη, όταν ήμουν μικρή ήταν ερημική και τώρα έχει δωμάτια, 2-3 καφενεδάκια και αρκετές βίλες προς ενοικίαση). Είναι δύσκολη η αγροτική ζωή. Να είσαι κτηνοτρόφος για παράδειγμα στην Απείραθο και φέτος να πουλήσεις τα αμνοερίφια σου για 3 ευρώ το κιλό. Καταστροφή. Για μας τους ανθρώπους της πόλης φαίνεται ρομαντικό όλο αυτό, και ανερυθρίαστα ξεστομίζουμε μεγάλα λόγια για το εύκολο χρήμα του τουρισμού. Πολύ λίγοι από μας όμως τα παρατάμε όλα για να γυρίσουμε στη δύσκολη ζωή του αγρότη και του κτηνοτρόφου, μια ζωή που σε θέλει εκεί 365 μέρες το χρόνο χωρίς διακοπή με συνεχή σωματική κούραση.

Το βράδυ γυρίζω στο σπίτι. Όταν ήμουν μικρή υπήρχαν θόρυβοι μέχρι αργά, ο Νικόλας που γύριζε από τα χωράφια με το γαϊδούρι, η Τσαροσταμάτα που ύφαινε, τα παιδιά στο παρακάτω σπίτι που φώναζαν. Ένας μικρόκοσμος. Τώρα οι πιο πολλοί έχουν πεθάνει. Την ώρα που όλα ησυχάζουν, αρχίζει το ταξίδι μέσα μου. Είμαι μόνη μου σε αυτό το ταξίδι παρόλο που νιώθω την έγνοια των ανθρώπων πίσω μου, ξέρω ότι προσπαθούν να με βοηθήσουν από μακριά. Η οικογένεια μου δε μπορεί να έρθει μαζί μου γιατί τα πολύ ωραία χωριά με το παραδοσιακό καλντερίμι, και τα σπίτια με τα απότομα σκαλιά είναι απαγορευτικά για άτομα με αναπηρία. Σκέφτομαι αν έκανα καλά που ήρθα. Νιώθω μοναξιά και προσπαθώ να φανταστώ πώς είναι η ζωή εδώ για τους μόνιμους κατοίκους. Πώς περνάει ο χειμώνας για τους εκπαιδευτικούς που δουλεύουν στο σχολείο του χωριού; Μένουν εδώ ή στη Χώρα; Τι κάνουν τα μακριά βράδια του Γενάρη όταν όλα είναι κλειστά και από τα 23 περίπου καφέ και εστιατόρια μένουν ανοιχτά 2-3; Τελικά με παίρνει ο ύπνος γύρω στις 11. Ένας βαθύς ύπνος που δε διακόπτεται από τίποτε μέχρι το πρωί.

Οι μέρες περνάνε γρήγορα. Όπως λέει και η Τοκάρτσουκ στους Πλάνητες, το βιβλίο που κουβαλάω μαζί μου « ο χρόνος όλων των ταξιδιωτών είναι πολλοί χρόνοι σε έναν, ολόκληρο πλήθος. Είναι χρόνος νησιών, χρόνος στο αρχιπέλαγος της τάξης μέσα σ’ένα ωκεανό χάους…» Ανάμεσα στις δουλειές προλαβαίνω να κάνω μια βουτιά στη Μουτσούνα, να γνωρίσω ένα ζευγάρι Γάλλων που επισκέπτεται τη Νάξο επί 20 χρόνια και ξέρει τον τόπο καλύτερα από μένα, να μιλήσω με βοσκούς και υφάντρες, να επισκεφτώ τον Πύργο Μπαζαίου και να δω μια συγκλονιστική έκθεση, να περάσω από το βιβλιοπωλείο Papyrus στη χώρα και να κάνω τις προμήθειες από μεταχειρισμένα βιβλία για το χειμώνα, να πιω ένα κίτρο στο Χαλκί που όταν ήμουν μικρή το έλεγαν Τραγαία.

Σημειώνω με μανία τις λέξεις της ντοπιολαλιάς που μου κάνουν εντύπωση και όταν είμαι μόνη μου κάνω πρόβα στην προφορά. Η μάνα μου πάντα είχε αυτή την ικανότητα να μιλάει κανονικά μαζί μας και Απεραθίτικα όταν έπαιρνε τηλέφωνο στο χωριό.

Είχα σκεφτεί να κάνω κι άλλα πράγματα, είχα διαβάσει τους οδηγούς και τα άρθρα για τη Νάξο στα αγαπημένα μου έντυπα . Αλλά να, το φαγητό για παράδειγμα: όταν έφτασα οι καλές γειτόνισσες μου έφεραν ρεβύθια και χόρτα και φρούτα και τυριά. Έφτασαν και με το παραπάνω για 2 μέρες συν το πρωινό. Δεν είχα όρεξη να τρέχω σε ταβέρνες δημοφιλείς στους επισκέπτες. Έπειτα αυτές τις μέρες στο χωριό έτρωγα σίγουρα λιγότερο. Μπορείς βέβαια κι εκεί να βρεις τις αηδίες που πουλιούνται στα περίπτερα και τα μπακάλικα. Αλλά μου φαινόταν σαν ιεροσυλία να αγοράσω κάτι που δεν ήμουν σίγουρη ότι θα καταναλώσω και ίσως χρειαστεί να πετάξω. Έφαγα για πρωινό φρούτα και τυρί. Έφαγα για μεσημεριανό χόρτα και αυγά. Ψωμί ελάχιστο, την τρίτη μέρα το λάδωσα και το ζέστανα στο τηγανάκι. Το απόγευμα που εδώ στην πόλη είναι η δύσκολη ώρα μου και αναζητώ πάντα κάτι γλυκό εκεί ούτε που το σκεφτόμουν. Αυτό δε σημαίνει ταξίδι; Διακοπές; Να αλλάζεις τις συνήθειες σου και να προσαρμόζεσαι στον άλλο τόπο; Μήπως μπορώ να μεταφέρω αυτές τις καλές συνήθειες στην καθημερινότητα μου;

Την Παρασκευή το μεσημέρι ενώ περιμένω το πλοίο σκέφτομαι γιατί λέγεται Χώρα η Χώρα. Φαινόταν άραγε στους κατοίκους τόσο μεγάλη σαν να ήταν ολόκληρη χώρα που περιέχει τα πάντα; Καθώς την πλησιάζω από τα ανατολικά έτσι άσπρη ξέξασπρη που απλώνεται μου φαίνεται πράγματι μεγάλη σα χώρα. Και το νησί ένας κόσμος ολόκληρος. Το προηγούμενο βράδυ ήμουν στα 800 μέτρα υψόμετρο και έβλεπα μπροστά μου την Πάρο, τη Σύρο, τη Μύκονο.

Αισθανόμουν σα να μου ανήκει όλο το πέλαγος και τα νησιά του. Σε μένα και όλους τους ανθρώπους του νησιού. Αυτού του βράχου από πέτρα και μάρμαρο και σμυρίγλι. Θυμήθηκα ένα μαρμάρινο φτερό που είδα σε ένα εργαστήριο στο Χαλκί. Γίνεται κάτι φτιαγμένο από μάρμαρο να μοιάζει ελαφρύ και διάφανο; Κι όμως γίνεται. Όπως και το ταξίδι στο χωριό που είναι ταξίδι φτιαγμένο με διάφορα υλικά: έχει λύπη για τους ανθρώπους μας που έφυγαν ( στην είσοδο του χωριού κάποιος έχει γράψει με μεγάλα γράμματα «Νώλη ζεις» για να μην ξεχνάμε και το Μεγάλο Απεραθίτη, Μανώλη Γλέζο), έχει νοσταλγία για την παιδική ηλικία που πέρασε, έχει αγωνία για ένα κόσμο που αλλάζει, έχει χαρά για τους ανθρώπους που ξαναβρίσκουμε, έχει συγκίνηση για τις γεύσεις που δεν άλλαξαν, έχει ενθουσιασμό για τους ανθρώπους που γνώρισα και τις καινούριες ιστορίες που θα γραφτούν.

Σήμερα είμαι πίσω στην πόλη. Το σπίτι μου, ένα συνηθισμένο διαμέρισμα σε μια μεσαία επαρχιακή πόλη, μου φαίνεται το απαύγασμα της πολυτέλειας. Ζεστό νερό στην κουζίνα και την τουαλέτα; Ανεμιστήρας οροφής; Τοίχοι που δεν ρίχνουν σοβάδες; Παρέα στο μεσημεριανό τραπέζι; Ούτε εγώ η ίδια δεν είχα καταλάβει ότι μου έλειψαν. Και το ταξίδι συνεχίζεται…