Ώρες ώρες νιώθω ότι ο κόσμος φλέγεται. Σαρλοτβιλ, Βαρκελώνη, αρρώστιες φίλων από παντού, καρκίνος, θάνατος, μίσος. Κι εμείς εδώ, «αδιάκοποι»* στη Λάρισα.

Από τότε που έγραψα για την αναγνωστική πρόκληση, κάθομαι και μελετάω ενδελεχώς το εξελάκι*. Έχουμε και λέμε: 50 βιβλία. 26 γραμμένα από άντρες, 21 από γυναίκες. 17 χώρες. 15 από αυτά τα βιβλία από τις ΗΠΑ και 4 από το Ηνωμένο Βασίλειο. 10 από τη Γαλλία. 6 από την Ελλάδα. Κι εδώ αρχίζουν ήδη οι δυσκολίες μου να καταγράψω, να κατατάξω, να βάλω τη σωστή ετικέτα, να τακτοποιήσω και μετά να πάω να κοιμηθώ.

Με αφορμή την αναγνωστική πρόκληση που ανέφερα σε προηγουμένη ανάρτηση, συνειδητοποίησα πόσο μονόπλευρη μπορεί να είναι η ανάγνωση του κόσμου μας. Όταν τα βιβλία που διαβάζουμε είναι σε μεγάλο βαθμό βιβλία που είναι γραμμένα από λευκούς άντρες τότε και οι σκέψεις που κάνουμε δεν επηρεάζονται από αυτές τις συνθήκες;

Διάβασα για παράδειγμα το βιβλίο Between the world and me του Αφροαμερικανού Ta-Nehisi Coates. Στο τέλος του 2016 αυτό το βιβλίο εμφανίστηκε σχεδόν σε όλες τις λίστες με τα καλύτερα βιβλία της χρονιάς. Την πρώτη φορά που προσπάθησα να το διαβάσω δεν τα κατάφερα γιατί είχε πολύ θυμό, πολλή ένταση. Τώρα που το ολοκλήρωσα, εξακολουθώ να το θεωρώ ένα disturbing βιβλίο και αυτό δεν το λέω για αρνητικό. Είναι από αυτά τα κείμενα που είναι σαν γροθιά στο στομάχι. Όσο το διάβαζα είχα συνέχεια μια αίσθηση ενοχής. Της ενοχής των λευκών ανθρώπων. Και είχα την αίσθηση ότι μιλάει για ένα κόσμο τον οποίο αγνοώ. Η πρώτη αντίδραση μου ήταν να πω, ε, υπερβάλλει κάπως. Αυτή ήταν και η αντίδραση της Γαλλίδας φίλης μου Φλοράνς πέρσι όταν είδαμε ένα θεατρικό έργο με τον τίτλο “Αfropéennes” με θέμα τη θέση της Αφροευρωπαίας γυναίκας στην κοινωνία.

Όμως όσο διάβαζα το βιβλίο του Coates, όσο το συνέκρινα με τα ποιήματα της Nayyirah Waheed  και της Warsan Shire τόσο καταλάβαινα ότι η ιδέα που έχω για τις φυλές, για το ρατσισμό, για τις διακρίσεις είναι μάλλον περιορισμένη. Περιορισμένη από τις συνθήκες στις οποίες ζω, από τις εμπειρίες που έχω ζήσει, απ’την κοινωνία στην οποία έχω μεγαλώσει.  Κατ’αρχήν να πω ότι αυτό που έμαθα από τον Coates, είναι ότι είναι πολύ διαφορετικός ο ρατσισμός που έχουμε στην Ευρώπη από εκείνον των ΗΠΑ. Όχι ότι υπάρχει ποιοτική διαφορά, ότι ο ένας είναι καλύτερος ή χειρότερος. Απλά διαφορετικός. Το ένιωσε κι ο ίδιος όταν ήρθε στην Ευρώπη, όπου για πρώτη φορά στη ζωή του ένιωσε ασφαλής, το επιβεβαιώνουν και άλλοι επιφανείς καλλιτέχνες. Πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η συνέντευξη της Chimamanda Ngozi Adichie και του Trevor Noah, όπου μιλούν για το πώς οι διαφορετικές τους ταυτότητες επηρεάζουν το έργο τους και τη δημιουργικότητα τους. Αναφέρεται ο δημοσιογράφος στην Adichie για παράδειγμα και την αποκαλεί Αφρικανή μετανάστη στην Αμερική. Εκείνη όμως δε δέχεται αυτόν τον όρο. Είναι λίγο πιο περίπλοκο από αυτό λέει, θεωρώ ότι είμαι μια Νιγηριανή που ζει το μισό χρόνο στις ΗΠΑ και τον υπόλοιπο στην Νιγηρία.

Αυτό με κάνει να σκέφτομαι ότι όπως είναι πλέον δύσκολο να πούμε από πού είμαστε, γιατί γεννηθήκαμε στην Αθήνα, μεγαλώσαμε στη Ρόδο και έχουμε ζήσει σε 4-5 πόλεις από τότε που φύγαμε απ’το σπίτι, έτσι σε λίγα χρόνια θα είναι δύσκολο να έχουμε ξεκάθαρη άποψη για τις φυλές. Είναι ήδη δύσκολο για τη βιολογία: «Μία φυλή ανθρώπων είναι ένα σύνολο με βάση κοινά σωματικά χαρακτηριστικά, προέλευση και γενετικά στοιχεία. Παρόλο που τέτοιες ομαδοποιήσεις δεν έχουν μια δυνατή βάση στη σύγχρονη βιολογία, συνεχίζουν να έχουν σημαντική επιρροή στις σύγχρονες κοινωνικές σχέσεις» (Από τη Wikipedia). Ήδη σε χώρες με μεγάλη ανομοιογένεια πληθυσμού είναι αδύνατον να κατατάξεις φυλετικά ένα παιδί με πατέρα από τη Σενεγάλη και μητέρα από το Βέλγιο, για παράδειγμα ἠ  με πατέρα Κινεζικής καταγωγής που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στη Τζαμάικα και μητέρα από τη Μεγάλη Βρετανία.

 Ξαναγυρίζοντας όμως στην αναγνωστική πρόκληση που είναι τελικά μια πρόσκληση για σκέψη, για μερικούς συγγραφείς έχω δυσκολία να γράψω τη χώρα προέλευσης τους. Για παράδειγμα η Durga Chew-Bose. Γεννήθηκε στον Καναδά από γονείς που είχαν μεταναστεύσει από την Ινδία. Την κατέταξα στους Καναδούς. Και που θα βάλω την Lamia Ziade που γεννήθηκε στο Λίβανο αλλά σπούδασε και εργάζεται στη Γαλλία και γράφει στα Γαλλικά σχετικά με τη Μέση Ανατολή; Ή τη Warsan Shire που γεννήθηκε στην Κένυα από Σομαλούς γονείς αλλά μεγάλωσε και σπούδασε στη Βρετανία και γράφει στα αγγλικά;

 

We write from the body.

It remembers everything.

-melanin|bone and soil

Waheed Nayyirah

 

Στο σχολείο ενηλίκων που κάνω εθελοντικά μαθήματα, κάναμε πριν λίγο καιρό μια ενότητα για το ρατσισμό. Έψαξα στα χαρτιά μου και βρήκα ένα πολύ χρήσιμο βιβλιαράκι με δραστηριότητες σχετικά με την καταπολέμιση των προκαταλήψεων και την ενθάρρυνση της ανοχής από τα φοιτητικά μου χρόνια. Τότε το ίντερνετ ακόμη γεννιόταν και το βιβλιαράκι δεν υπάρχει σε ψηφιακή μορφή ούτε παραπέμπει σε κάποια ιστοσελίδα. Είναι μια έκδοση του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Κάναμε μια ωραία δραστηριότητα σύμφωνα με την οποία πρέπει να διαλέξεις τους συνταξιδιώτες σου για ένα μεγάλο ταξίδι με τραίνο ανάμεσε σε ένα πολύ διαφορετικό πληθυσμό όλων των φυλών, των τάξεων, των στρωμάτων. Οι πιθανοί συνταξιδιώτες ήταν άντρες και γυναίκες, νέοι και μεσήλικες και ηλικιωμένοι, μητέρες με μωρά, τσιγγάνοι, χούλιγκαν, φεμινίστριες, άνθρωποι σε αμαξίδιο, Ἐλληνες, Ιταλοί, Σενεγαλέζοι, Γερμανοί, κ.α.  Καταλαβαίνετε την ιδέα, έτσι; Ε, λοιπόν ο λιγότερο επιθυμητός συνταξιδιώτης και αυτός που προκάλεσε τη μεγαλύτερη και εντονότερη συζήτηση ήταν ο «Αλβανός επιχειρηματίας». Αυτά για να πούμε και μια κουβέντα για το ρατσισμό στη χώρα μας. Στα πλαίσια του μαθήματος πάιξαμε και το βιντεάκι με το Γιάννη Αντετοκούμπο ως ένα θετικό παράδειγμα του πως ένας άνθρωπος από άλλη ήπειρο έγινε δεκτός στην ελληνική κοινωνία. Λίγες μέρες μετά θα ξεσπούσε η απίστευτη καφρίλα στα ελληνικά μέσα σχετικά με την απόφαση του να μην παίξει στην Εθνική Ομάδα.

Έχω αρχίσει να γράφω αυτό το κείμενο εδώ και μέρες. Έχει πολλές αναφορές το ξέρω και δε θα τις διαβάσετε/δείτε όλες κατά πάσα πιθανότητα. Δεν πειράζει. Είναι εκεί για να τις αναζητήσουμε όταν χρειαστεί. Εν τω μεταξύ ας επιδιώκουμε να γνωρίσουμε το άλλο, και ίσως να μην είναι τόσο διαφορετικό από εμάς.