IRENE VALLEJO – Πάπυρος

Διάβασα αυτές τις μέρες ένα καταπληκτικό βιβλίο. Πρώτα πρώτα τί τύχη να το διαβάζουμε μεταφρασμένο τόσο σύντομα μετά την κυκλοφορία του, πριν ακόμη και από το Αγγλοσαξωνικό κοινό! Κατά δεύτερον τι φοβερή συγκέντρωση πληροφορίας και γνώσης σχετικών με το βιβλίο ως αντικείμενο. Ένα μείγμα ιστορίας, αφήγησης, αναφορών σε άλλα βιβλία για το βιβλίο. Είναι ένας θησαυρός, αντίστοιχο με το παλιότερο βιβλίο του Αλμπέρτο Μανγκέλ για την ανάγνωση. Είναι γεμάτο αποσπάσματα που θέλω να μοιραστώ και να συζητήσω μαζί σας.

Το βιβλίο ξεκινάει με μια ιστορία που η συγγραφέας επινοεί βασισμένη σε ιστορικά στοιχεία. Φαντάζεται τους απεσταλμένους της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας που γύριζαν όλο το γνωστό κόσμο ψάχνοντας βιβλία. Αρχίζει έτσι να μας βάζει στην ατμόσφαιρα της ελληνιστικής εποχής και μας ανοίγει την όρεξη για τις παράξενες και εξωτικές ιστορίες της. Και συνεχίζει με παρόμοιο τρόπο, φέρνοντας δηλαδή την Ιστορία πιο κοντά μας και παρουσιάζοντας τη με ένα μυθιστορηματικό τρόπο. Είναι ένας ύμνος στη φιλαναγνωσία, ένα συναξάρι ιστοριών σχετικών με το βιβλίο που επικεντρώνεται στην Αρχαιότητα. Η συγγραφέας Ιρένε Βαγέχο, από τη Σαραγόσα της Ισπανίας, έχει μελετήσει βαθιά την ελληνική κλασική περίοδο και έχει το ταλέντο να διηγείται ιστορίες εκείνης της περιόδου με συναρπαστικό τρόπο και να τις κάνει προσβάσιμες σε όλους και όλες. Τα δύο τρίτα του βιβλίου περίπου μιλάνε για την ελληνική ιστορία της σκέψης και τους συγγραφείς και φιλοσόφους και βιβλιοθηκάριους, και αντιγραφείς που κατάφεραν να τη διασώσουν. Η συγγραφέας μπορεί να ξεκινάει την αφήγηση της από την ιστορία της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας αλλά με πολλά φλασμπακ αφηγείται ιστορίες από την Ομηρική Ελλάδα, την εποχή της προφορικότητας, την κλασική Αθήνα, τις πόλεις στη Μικρά Ασία και πάει λέγοντας. Το τελευταίο τρίτο το βιβλίου μιλάει για το βιβλίο και την ανάγνωση κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή.

Είναι εντυπωσιακός ο αριθμός των ιστοριών που αναφέρονται, κάποιες γνωστές και κάποιες εντελώς καινούριες για μένα (που δεν έχω βέβαια και σπουδαία κατάρτιση στην αρχαία ελληνική ιστορία). Αυτό που είναι όμως ακόμη πιο σημαντικό είναι πως συνδέει αυτές τις ιστορίες με το σήμερα, κάνει αναλογίες με τον ψηφιακό πολιτισμό μας και μας δείχνει με πολύ ανάγλυφο τρόπο πόσο λίγο έχουμε αλλάξει οι άνθρωποι. Ίσως γι αυτό οι εκδόσεις Μεταίχμιο έχουν υπότιτλο “Η περιπέτεια του βιβλίου από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα”. Τον βρήκα ελαφρά παραπλανητικό γιατί είναι ελάχιστες οι αναφορές στη σύγχρονη εποχή και γιατί όσον αφορά την ιστορία του βιβλίου ουσιαστικά σταματάει πριν την ανακάλυψη της Τυπογραφίας. Ο πρωτότυπος τίτλος μιλάει για την ιστορία του βιβλίου στην αρχαιότητα.

Κάτι άλλο που συνδέει την αφήγηση της με το τώρα είναι ότι η συγγραφέας έχει μια σύγχρονη ματιά όσον αφορά τους ανθρώπους, για παράδειγμα το βιβλίο της δε μιλάει μόνο για τους άνδρες στοχαστές αλλά έχει πολλά να πει για τις γυναίκες ποιήτριες, αναγνώστριες, μοναχές που βοήθησαν να συνεχιστεί η αλυσίδα. Παρόλο που στην αρχαιότητα είναι πολύ λίγες οι γυναίκες δημιουργοί η Βαγέχο τις αναδεικνύει και εξηγεί γιατί συνέβαινε αυτό. Τα κεφάλαια για τη Σαπφώ, την Ασπασία, τις άλλες ποιήτριες με ονόματα όπως Ανύτη, Μοσχίνα, Μελιννώ, Δαμώ, Ήριννα, ονόματα που ξεχάστηκαν πια, αλλά και το κεφάλαιο για τη Ρωμαία Σουλπικία που διασώθηκε γιατί κάποιοι νόμιζαν ότι είναι άντρας, είναι από τα ωραιότερα.

…”Ανά τους αιώνες, οι γυναίκες ήταν κυρίως εκείνες που αναλάμβαναν να ξετυλίγουν μέσα στη νύχτα τη μνήμη των παραμυθιών. Εκείνες ύφαιναν, έραβαν, ξήλωναν και ένωναν νήματα, ρετάλια και ιστορίες. Κουβάριαζαν παραμύθια ενώ ταυτόχρονα γύριζαν την ανέμη. Εκείνες ήταν οι πρώτες που συνέλαβαν τον κόσμο σαν ένα πλεκτό, σαν ένα δίχτυ. Έδεναν με κόμπους χαρές, αγωνίες, τρόμους και την πιο βαθιά τους πίστη. Έβαφαν με χρώματα τη μονοτονία. Έπλεκαν ρήματα, μαλλί και μετάξι. Γι αυτό κείμενα και υφαντά έχουν τόσο κοινό λεξιλόγιο: η πλοκή του διηγήματος, ξετυλίγουμε το νήμα ή το κουβάρι, η ιστορία εκτυλίσσεται, οι συγγραφείς κεντούν, γνέθουν, κλώθουν, υφαίνουν και εξυφαίνουν ίντριγκες.”

Την περασμένη βδομάδα βρέθηκα σε ένα σχολείο της περιοχής μου για την τελευταία επιμορφωτική ημερίδα της χρονιάς. Αυτή τη φορά συμμετείχα ως επιμορφώτρια και όχι ως επιμορφούμενη. Είχαμε σχεδιάσει με τη συνάδελφο μερικές πολύ ωραίες δραστηριότητες με θέμα τα στερεότυπα, τις διακρίσεις και έχουμε κάποιες ιδέες για το πως να κατά πολεμήσουμε το ρατσισμό. Ήθελα να βρω τρόπο να τους αναφέρω και αυτό το απόσπασμα από τον Πάπυρο: .”… Ο Ηρόδοτος αποδύθηκε σε αγώνα για την κατάρριψη στερεοτύπων των Ελλήνων συμπατριωτών του, διδάσκοντας τους ότι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη βαρβαρότητα και τον πολιτισμό δεν είναι ποτέ τα γεωγραφικά σύνορα μεταξύ διαφορετικών χωρών αλλά ένα ηθικό σύνορο που βρίσκεται όχι μόνο μέσα σε κάθε λαό αλλά και μέσα σε κάθε άνθρωπο… Προσπαθώ να φανταστώ τα χαρακτηριστικά αυτής της γυναίκας που ονομάστηκε Ευρώπη – με καταγωγή από τη Φοινίκη. Σήμερα θα λέγαμε Συριολιβανέζα, σίγουρα με σκουρόχρωμο δέρμα και πρόσωπο με έντονες γωνίες, μακριά σγουρά μαλλιά, ο τύπος της ξένης που σήμερα θα προκαλούσε δυσπιστία…. Στην πραγματικότητα, ο μύθος της αρπαγής της Ευρώπης είναι ένα σύμβολο: το ταξίδι της γνώσης και του κάλλους από την Εύφορη Ημισέληνο προς τη Δύση και ιδιαίτερα η άφιξη του Φοινικικού αλφαβήτου σε ελληνικό έδαφος. Επομένως η Ευρώπη γεννήθηκε τη στιγμή που υποδέχτηκε τα γράμματα, τα βιβλία, τη μνήμη. Ας θυμόμαστε πως υπήρξε μια εποχή κατά την οποία, επισήμως, οι βάρβαροι ήμασταν εμείς.”

Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ένα πολύ κατατοπιστικό ευρετήριο και βιβλιογραφία εξαιρετικά χρήσιμη για εμάς που δουλεύουμε και ακαδημαϊκά πάνω στο θέμα της φιλαναγνωσίας.

Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο έκανα μερικές αναρτήσεις στο ίνσταγκραμ. Η συγγραφέας τις είδε και έγραψε δυο σχόλια στα ελληνικά. Υποθέτω ότι για να μελετάει τόσα χρόνια την αρχαιότητα και τα κείμενα έμαθε σίγουρα αρχαία ελληνικά. Ίσως να έμαθε και νέα. Φαίνεται να είναι μια πολύ συμπαθητική μορφή. Οι Αθηναίοι/ες μπόρεσαν μάλιστα να τη συναντήσουν στις 21 και 22 Ιουνίου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Ισπανόφωνη Λογοτεχνία αλλά και τα μέλη των λεσχών ανάγνωσης bookworm & booktalks. Της έκανε εντύπωση λέει ότι όλες αυτές οι ιστορίες που για εκείνη έχουν ταυτιστεί με τις αφηγήσεις της μητέρας της και τα βιβλία της παιδικής της ηλικίας, για κάποιους/ες αναγνώστριες της ήταν συνώνυμες του καταναγκασμού που προϋποθέτει η σχολική μάθηση.

Αν κρίνουμε από το φετινό θέμα στη Νεοελληνική γλώσσα το θέμα της διδασκαλίας της ιστορίας φαίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο. Προσωπικά είχα την τύχη να γνωρίσω συναρπαστικούς δασκάλους, που έκαναν τη διδασκαλία της Οδύσσειας μαγική, και την Ιστορία αφορμή για συζήτηση. Σήμερα είμαι εγώ στη θέση τους και προσπαθώ να φέρω στην τάξη τις ιστορίες που θα βοηθήσουν να διατηρηθεί το αρχαίο εκείνο νήμα της φωνής όπως λέει και η Βαγέχο. Με εμπνέουν βιβλία όπως αυτό αλλά και άνθρωποι όπως η κυρία Κούλα που δίδαξε για χρόνια σε ένα χωριό του κάμπου και οι μαθητές και μαθήτριές της την αναπολούν με αγάπη!